Giriş
Merhaba sevgili dostlar, bugün birlikte insan ruhunun ve zamanın derin sularına yolculuk edeceğiz. Sizce unutmak sadece bir eksiklik midir yoksa bir tür gölge oyunuyla hayatımıza sızan, düşündürücü bir hâl midir? İşte tam da bu yüzden, bugün konuşacağımız kavram: nisyan. Sıradan bir “unutma” kelimesinin ötesine geçip kökenine, hayatlarımızdaki yankılarına ve geleceğe dair ipuçlarına bakacağız. Gelin, buna birlikte adım atalım.
—
Nisyan’ın Kökeni
“Nisyan” kelimesi Arapça kökenlidir; n‑s‑y kökünden türemiş “نسيان” yani “unutma” anlamındaki masdardır. ([Etimoloji Türkçe][1]) Sözlükte, “bir şeyi unutmak, ertelemek, bilerek veya bilmeden terk etmek” anlamlarını taşır. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2]) Etimolojik olarak bakıldığında, bu kelime yalnızca hafızadan çıkma hâlini değil; aynı zamanda ihmal etmek, gaflet etmek gibi bilinçli ya da bilinçsiz yönleri de kapsar. ([İşte Kuran][3])
Bu köken, bize şeytanî bir gaflet ya da zamanın akışı içinde silinen izler gibi bir hissiyat verir. Eski metinlerde “hafıza‑i beşer nisyân ile mâlûldür” (“insan hafızası unutmayla yüklüdür”) gibi özdeyişlere rastlanır. ([ekşi sözlük][4]) Bu küçük ama derin kök, nisyan kavramına sadece bir sözlük anlamı değil; aynı zamanda varoluşsal bir yük atfeder.
—
Günümüzde Nisyan: Birçok Yüzüyle
1. Bireysel Boyut
Günlük hayatımızda hafif unutkanlıklarımızdan tutun da daha ciddi unutma hâllerine kadar nisyan karşımıza çıkar. Beynimiz her gün devasa bir bilgi akışıyla karşılaşıyor; önemli olanları hatırlarken önemsizleri bırakmak — işte bu, bir bakıma “hayatın akışına uyum” demek. Modern psikoloji de unutmanın aktif bir işlev olduğunu, bazen zihinsel yükü hafifletmek adına gerçekleştiğini öne sürüyor. ([
Ancak unutmak yalnızca fizyolojik ya da psikolojik bir süreç değil; anlamını da taşıyor. Mesela bir görevi unutmak, bir sevdiğini unutmak, bir sorumluluğu ihmal etmek… Bunlar nisyanın farklı tonlarıdır. ([İslam ve İhsan][6])
2. Manevî ve Kültürel Boyut
İslamî literatürde nisyan, sadece hafızanın zayıflığı değil, aynı zamanda “Allah’ı anmamak”, “emanete sahip çıkmamak”, “kendini ve sorumluluğunu unutmak” gibi boyutlarıyla da ele alınır. ([AYET HADİS DUA |][7]) Bu açıdan nisyan, gafletin ve ihmalkârlığın da adıdır. Toplumsal hafıza açısından bakarsak, bir milletin veya bir kültürün unutması, kimliğini askıya alması anlamına gelebilir. Tarihsel hafızanın silinmesi, geleneklerin kaybolması, “bir zamanlar böyleydi” diye başlayan cümlelerin artması… hepsi nisyanla ilintili.
3. Sosyal ve Teknolojik Yansımalar
Bugün sosyal medyada, bilgi bombardımanı altında yaşıyoruz. Yeni çıkan, güncel olan, popüler olan… tarihsel olan, derin olan, sessizce kalan pek çok şey unutuluyor. Bu bir tür modern nisyan diyebiliriz. Geçmişin izleri siliniyor, anlık tüketim kültürü hafızamızı dönüştürüyor. Unutmak bir hatalı eksiklikmiş gibi görünse de bazen bir savunma mekanizması, bazen de bir kaosun parçası hâline geliyor.
—
Geleceğe Bakış: Nisyan’ın Potansiyel Etkileri
Geleceğe baktığımızda, nisyan iki yönlü bir etki taşıyacak gibi görünüyor:
Olumsuz yönü: Kültürel hafızanın kaybolması, toplumsal hafıza eksiklikleri, bireyin kimliğinden kopması riski büyüyor. Teknoloji ile birlikte “unutmayı” daha kolay hale getiren bir çağdayız; ancak bu durum, geçmişle bağımızı zayıflatabilir ve geleceği tasarlama kapasitemizi kısıtlayabilir.
Olumlu yönü: Öte yandan unutmak da bir sıfırlama, bir geride bırakma imkanı olabilir. Ağır travmalar, geçmişin yükleri, yeniden başlamayı engelleyen hatıralar… Bunlardan nisyan sayesinde kurtulmak mümkün olabilir. Böylece insan ruhu yeni anlamlar arayabilir, hafızasından rahatsız eden izleri çıkarabilir.
Bu iki yönlü etki, bireysel ve toplumsal olarak dengeyi gerektiriyor. Bugün hatırlamayı seçmek de, unutmayı seçmek de bilinçsizlikle değil; sorumlulukla ilişkili hale geliyor.
—
Sonuç
“Nisyan” sadece unutmanın sade bir ifadesi değil; köklerinde zamana, hafızaya, sorumluluğa açılan bir pencere barındırıyor. Bizler unutabiliyoruz, çünkü insanız; ama aynı zamanda hatırlamamız gereken pek çok şey de var. Bir arkadaş gibi sohbet edercesine söylüyorum: unutmayı küçümsemeyin ama hatırlamayı ihmal de etmeyin. Çünkü unutmak bazen özgürlük olabilir; fakat unutmak, kimliğimizi, tarihimizden gelen sessiz çağrıyı görmezden gelmek hâline gelirse, bir eksilmenin başlangıcı olabilir.
Hafızamız da, zamanımız da değerli. O halde gelin: hatırlayalım, çünkü hatırlamak bizi insan kılıyor.
[1]: “Nisyan Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı – Etimoloji”
[2]: “NİSYAN – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: “NİSYÂN – İşte Kuran”
[4]: “nisyan – ekşi sözlük”
[5]: “nisyan ne demek –
[6]: “Nisyân Ne Demektir? – İslam ve İhsan”
[7]: “Kur’an-ı Kerim’de NİSYAN Kavramı – AYET HADİS DUA”